قَالَ اللهُ تَعَالَى:
«قُلْ إِن تُخْفُواْ مَا فِی صُدُورِکُمْ أَوْ تُبْدُوهُ یَعْلَمْهُ اللّهُ»
«(ای پیامبر بگو): اگر آنچه در دل‌هایتان است، پنهان و یا آشکار کنید، خداوند آن را می‌داند».
وَعَنْ أبی هُریْرة رضی الله عَنْهُ قَالَ:قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللهَ لاَ یَنْظُرُ إِلَى أَجْسَامِکْم، وَلاَ إِلَى صُوَرِکُمْ، وَلَکِنْ یَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِکُمْ وَأَعْمَالِکُمْ» رواه مسلم.
از ابوهریره (رض) روایت شده است که پیامبر(ص) فرمودند: «خداوند متعال به اجسام و صورت‌های شما نگاه نمی‌کند؛ بلکه به دل‌ها و اعمال شما می‌نگرد»- مسلم روایت کرده است.
باب الإِخلاصِ وإحضار النیَّة فی جمیع الأعمال والأقوال والأحوال البارزة والخفیَّة
باب اخلاص و داشتن نیت در همه‌ی کردارها وگفتارها و حالات پنهان و آشکار
قَالَ اللهُ تَعَالَى:
وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاء وَیُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاةَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ (البینة / 5)
«و (امت‌های پیشین) فرمان نیافتند جز آنکه خدا را- در حالى که پرستش را براى او خالص ساختهاند با پاکدلى (دین ورز به آیین ابراهیمى) بپرستند و نماز بر پا دارند و زکات بپردازند و این است آیین راستین».
لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکِن یَنَالُهُ التَّقْوَى مِنکُمْ کَذَلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِینَ (الحج / 37)
«گوشت و خون‌های آن (قربانی‌های شما) به‌خدا نمی‌رسد، ولی تقوا و پرهیزگاریتان به او می‌رسد».
قَالَ اللهُ تَعَالَى:
قُلْ إِن تُخْفُواْ مَا فِی صُدُورِکُمْ أَوْ تُبْدُوهُ یَعْلَمْهُ اللّهُ وَیَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (آل‌عمران / 29)
«(ای پیامبر بگو): اگر آنچه در دل‌هایتان است، پنهان و یا آشکار کنید، خداوند آن را می‌داند».
وعَنْ أَمیرِ الْمُؤْمِنِینَ عُمرَ بنِ الْخَطَّابِ رضی الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «إنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ، وَإِنَّمَا لِکُلِّ امْرئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ کَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ کَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْیَا یُصِیْبُهَا، أَوْ امْرَأَةٍ یَنْکِحُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَر إِلَیْهِ» متَّفَقٌ عَلَى صحَّتِه.
رواهُ إِماما الْمُحَدِّثِین؛ أَبُوعَبْدِ اللهِ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیل بْن إِبْراهیمَ بْن الْمُغیرة بْن بَرْدَزْبَهْ الْجُعْفِیُّ الْبُخَارِیُّ، وَأَبُوالْحُسَیْن مُسْلمُ بْن الْحَجَّاجِ بن مُسلمٍ القُشَیْریُّ النَّیْسَابُوریُّ -رَضَیَ الله عَنْهُمَا- فی صَحِیْحَیْهِمَا اللَّذَیْنِ هُمَا أَصَحُّ الْکُتُبِ الْمُصَنَّفَةِ.
از امیرالمؤمنین ابوحفص عمربن خطاب (رض) روایت شده است که گفت: از پیامبر(ص) شنیدم که می‌فرمود: «تمام کارها به نیت (شخص) بستگی دارد ومکافات و مجازات هر کس، طبق نیتش است، پس هر کس به‌خاطر خدا و پیامبرش هجرت کرده باشد، هجرتش به‌سوی آنها (و مقبول و مأجور است) و هر کس هجرتش به‌خاطر رسیدن به مال دنیا یا ازدواج با زن مورد نظرش باشد، به‌سوی آنها هجرت کرده است (و در آخرت پاداشی ندارد)» - [بخاری، حدیث شماره‌ی (1)، مسلم، حدیث شماره‌ی (1907)].
صحت این دو حدیث مورد اتفاق است، و دو امام محدثان «ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره بن بردزبه جعفی بخاری» و «ابوالحسین مسلم بن حجاج بن مسلم قشیری نیشابوری» در دو کتاب خودشان ـ که صحیح‌ترین تصنیفات در حدیث می‌باشند ـ روایت کرده‌اند.
وَعَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِینَ عَائشَةَ -رَضیَ الله عنها- قَالَتْ: قَالَ رَسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «یَغْزُو جَیْشٌ الْکَعْبَةَ فَإِذَا کَانُوا بِبَیْداءَ مِنَ الأَرْضِ یُخْسَفُ بأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ». قَالَتْ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ، کَیْفَ یُخْسَفُ بَأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ وَفِیْهِمْ أَسْوَاقُهُمْ وَمَنْ لَیْسَ مِنْهُمْ؟! قَالَ: «یُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ، ثُمَّ یُبْعَثُونَ عَلَى نِیَّاتِهِمْ» مُتَّفَقٌ عَلَیْهِ.
از مادر مؤمنان، عایشه» (رضی الله عنها) روایت شده است که پیامبر(ص) فرمودند: «لشکری به جنگ کعبه می‌آید و موقعی که در صحرای از زمین هستند، همه‌ی آنها در زمین فرو میروند»؛ حضرت عایشه (رضی الله عنها) می‌گوید: گفتم: ای رسول خدا! چگونه زمین همه‌ی آنها را می‌بلعد در حالی که بازاریان و کسانی غیر از افراد آن لشکر، در میان آنها وجود دارند؟ فرمودند: «همه‌ی آنها در زمین فرو میروند، سپس روز قیامت، هر کدام بر نیت خودشان برانگیخته می‌شوند (با هر کدام مطابق نیت خود رفتار می‌شود)» - متفق علیه است؛ [خ (2118)، م (2884)]. آنچه در متن آمده، لفظ روایت بخاری است.
وعَنْ جابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الأَنْصَارِیِّ رضِیَ الله عنْهُمَا قَالَ: کُنَّا مَعَ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فی غَزَاةٍ فَقَالَ: «إِنَّ بِالْمَدِینَةِ لَرِجَالاً مَا سِرْتُمْ مَسِیْراً، وَلاَ قَطَعْتُمْ وَادِیاً إِلاَّ کَانُوا مَعَکُمْ حَبَسَهُمُ الْمَرَضُ».
وَفِی روایَةِ: «إِلاَّ شَرَکُوکُمْ فی الأَجْرِ» رَواهُ مُسْلِمٌ.
از جابربن عبدالله انصاری (رض) روایت شده است که گفت: ما با پیامبر(ص) در جنگی حضور داشتیم، فرمودند: «در مدینه مردانی هستند که با ما در (ثواب جهاد) و پیمودن جاده‌ها و قطع بیابان‌ها شریکند، اما بیماری آنها را در مدینه نگه داشته است (منظور آن است که این اشخاص بیمار که قلباً آرزوی شرکت در جهاد برای توسعه‌ی اسلام و دفاع در برابر مشرکان را دارند، با این که شرکت نکرده‌اند، به نیت خود مأجورند و ثواب می‌برند)» - مسلم روایت کرده است؛ [1911].
و در روایتی آمده است: «مگر اینکه در پاداش با شما شریک می شدند» به روایت صحیح مسلم.
وَعَنْ مَعْنِ بْن یَزِیدَ بْنِ الأَخْنسِ رضی الله عَنْهمْ، قَال: کَانَ أبی یَزِیدُ أَخْرَجَ دَنَانِیْرَ یَتَصَدَّقُ بِهَا فَوَضَعَهَا عِنْدَ رَجُلٍ فی الْمَسْجِدِ فَجِئْتُ فَأَخَذْتُهَا فَأَتیْتُهُ بِهَا. فَقَالَ: وَاللَّهِ مَا إِیَّاکَ أَرَدْتُ، فَخَاصَمْتُهُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «لَکَ مَا نَوَیْتَ یَا یَزِیدُ، وَلَکَ مَا أَخَذْتَ یَا مَعْنُ». رواه البخاریُّ .
از معن بن یزید بن اخنس (رض) روایت شده است که گفت: پدرم، یزید، چند دینار خود را برای صدقه بیرون آورد و نزد مردی در مسجد گذاشت که آن را ببخشد، من رفتم و آن را برداشته، پیش پدرم آوردم، گفت: به‌خدا سوگند، آنها را برای تو نگذاشته بودم و اختلافمان را به پیامبر(ص) رساندم، فرمودند: «ای یزید! ثواب آنچه نیت کرده‌ای به تو می‌رسد، و ای معن (ابویزید)! آنچه برداشته‌ای مال توست»- بخاری روایت کرده است؛ [(1422)].
وَعَنْ أبی هُریْرة رضی الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللهَ لاَ یَنْظُرُ إِلَى أَجْسَامِکْم، وَلاَ إِلَى صُوَرِکُمْ، وَلَکِنْ یَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِکُمْ وَأَعْمَالِکُمْ» رواه مسلم.
از ابوهریره (رض) روایت شده است که پیامبر(ص) فرمودند: «خداوند متعال به اجسام و صورت‌های شما نگاه نمی‌کند؛ بلکه به دل‌ها و اعمال شما می‌نگرد»- مسلم روایت کرده است؛ [(2564)].
وعَنْ أبی مُوسَى الأَشعرِیِّ رضِی الله عنه قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الرَّجُلِ یُقَاتِلُ شَجَاعَةً، ویُقاتِلُ حَمِیَّةً وَیُقَاتِلُ رِیَاءً، أَیُّ ذَلِکَ فَیْ سَبِیْلِ اللَّهِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ قَاتَلَ لِتَکُونَ کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا فَهُوَ فی سَبِیْلِ اللَّهِ». مُتَّفَقٌ علیه.
از ابوموسی اشعری (رض) روایت شده است که گفت: از پیامبر(ص) در باره‌ی مردی که از روی شجاعت یا تعصب قومی یا تظاهر و ریا می جنگد، سؤال شد که: کدام‌یک در راه خداست؟ پیامبر(ص) فرمودند: «هر کس که به قصد اعلای نام (و دین) خدا بجنگد، آن در راه خدا (و مقبول) است»- متفق علیه است؛ [ خ(2810)، م(1904)].
وعن أبی بَکْرَة -رَضِی الله عنه- أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَیْفَیْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فی النَّارِ» قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، هَذَا الْقَاتِلُ فمَا بَالُ الْمقْتُولِ؟ قَالَ: «إِنَّهُ کَانَ حَرِیصاً عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ» متفقٌ علیه.
از ابی‌بکره (رض) روایت شده است که پیامبر(ص) فرمودند: «هر گاه دو مسلمان، به روی یکدیگر شمشیر کشیدند، قاتل و مقتول، هر دو در آتش هستند»؛ گفتم: ای رسول خدا، قاتل که معلوم است، مقتول چه گناهی دارد؟ فرمودند: «او نیز بر قتل طرفش حریص بوده است»- متفق علیه است؛ [ خ(31)، م(2888)].
وَعَنْ أبی هُرَیْرَةَ رَضِیَ الله عنه قَالَ: قالَ رسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «صَلاَةُ الرَّجُلِ فی جَمَاعَةٍ تَزِیْدُ عَلَى صَلاَتِهِ فی سُوقِهِ وَبَیْتِهِ بِضْعاً وعِشْرینَ دَرَجَةً، وَذلِکَ أَنَّ أَحَدَهُمْ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أَتَى الْمَسْجِدَ لاَ یُرِیدُ إِلاَّ الصَّلاَةَ، لاَ یَنْهَزُهُ إِلاَّ الصَّلاَةُ، لَمْ یَخْطُ خُطْوَةً إِلاَّ رُفِعَ لَهُ بِهَا دَرجةٌ، وَحُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطَیْئَةٌ حتَّى یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ، فَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ کَانَ فی الصَّلاَةِ مَا کَانَتِ الصَّلاةُ هِیَ الَّتِیْ تَحْبِسُهُ، وَالْمَلاَئِکَةُ یُصَلُّونَ عَلَى أَحَدِکُمْ مَا دَامَ فی مَجْلِسِهِ الَّذِیْ صَلَّى فِیْهِ، یقُولُونَ: اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ تُبْ عَلَیْهِ، مَا لَمْ یُؤْذِ فِیْهِ، مَا لَمْ یُحْدِثْ فِیْهِ». متفقٌ علیه.
از ابوهریره (رض) روایت شده است که پیامبر (ص) فرمودند: «نماز جماعت مرد مسلمان بر نماز او در بازار یا در خانه‌اش، بیش از بیست درجه برتری دارد، به‌دلیل اینکه هر گاه مسلمانی، وضوی کاملی گرفت و با نیت نماز خواندن به مسجد آمد، و نماز، تنها دلیل بلند شدن و بیرون آمدن او از خانه باشد، تا هنگام ورود به مسجد، در برابر هر قدمش، یک درجه ثواب او بیشتر و یک مورد از گناهان او کمتر می‌شود و با ورود به مسجد، ثواب و اجر نمازخوان را دارد، به‌شرطی که فقط به خاطر نماز در مسجد نشسته باشد و فرشتگان تا مادامیکه یکی از شما در جای نماز خواندنش نشسته باشد بر او درود می‌فرستند و می‌گویند: خداوندا! بر او رحم کن و او را بیامرز، و توبه‌ی او را بپذیر! به شرطی که اذیت یا نقض وضویی، از او صادر نشود»- متفق علیه است؛ [ خ (4777)، م (649)]. آنچه در متن آمده، لفظ روایت مسلم است.
وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عبَّاسِ رَضِی الله عنهما، عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فِیْمَا یَرْوِی عَنْ رَبِّهِ، تَبَارَکَ وَتَعَالَى قَالَ: «إِنَّ اللهَ کَتَبَ الْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ ثُمَّ بَیَّنَ ذَلِکَ: فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ یعْمَلْهَا کَتبَهَا اللَّهُ تَبَارَکَ وَتَعَالَى عِنْدَهُ حَسَنَةً کَامِلَةً وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِمَائِةِ ضِعْفٍ إِلَى أَضْعَافٍ کَثِیْرَةٍ، وَإِنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً کامِلَةً، وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا کَتَبَهَا اللَّهُ سَیِّئَةً وَاحِدَةً». متفقٌ علیه.
از عبدالله بن عباسبروایت شده است که پیامبر (ص) از خداوند متعال روایت می‌کند که: «خداوند نیکی‌ها و بدی‌ها را نوشت و آنها را روشن کرد، پس هر کس قصد یک کار خوب و ثواب کند و انجام ندهد، خداوند یک حسنه‌ی کامل برای او می‌نویسد، و اگر نیت کرد و کار نیک را انجام داد، ده حسنه برای او می‌نویسد و گاهی تا هفتصد حسنه و بیشتر، و اگر قصد گناهی نمود و انجام نداد، خداوند، یک حسنه در دفتر اعمال او می‌نویسد؛ اما اگر قصد کرد و انجام داد، خداوند آن را تنها یک گناه ثبت می‌فرماید»- متفق علیه است؛ [ خ (6490)، م (131)].
منبع:ریاض الصّالحین اثر ماندگار امام ابوزکریا یحیی بن شرف نووی (676- 631 هـ. ق)
مدرسه علوم دینی نور اهل سنت ارومیه
